टाटा समूहका पूर्वअध्यक्ष रतन टाटाको हालै मुम्बईमा निधन भएको छ। उनले करिब ७९०० करोड रुपैयाँको सम्पत्ति छोडेका छन्। स्रोतका अनुसार उनले आफ्नो वकिल साथी डारियस खम्बाटा र सहयोगी मेहली मिस्त्रीलाई आफ्नो इच्छा कार्यान्वयनको जिम्मेवारी दिएका छन् ।

यसका लागि उनले आफ्नी सौतेनी बहिनीहरू शिरीन र डायना जीजीभोयलाई पनि मनोनयन गरेकी छिन् । रतन टाटाको ८६ वर्षको उमेरमा ९ अक्टोबरमा निधन भएको थियो । उनका सौतेनी भाइ नोएल टाटा टाटा ट्रस्टको नयाँ अध्यक्ष बनेका छन्। टाटा समूहको होल्डिङ कम्पनी टाटा सन्समा टाटा ट्रस्टको ६६ प्रतिशत सेयर छ। टाटा समूह देशको सबैभन्दा ठूलो औद्योगिक घराना हो।

हुरुन इन्डिया रिच लिस्ट २०२४ का अनुसार रतन टाटाको टाटा सन्समा ०.८३ प्रतिशत सेयर थियो र उनको कुल सम्पत्ति ७ हजार ९ सय करोड भारु थियो । टाटा आफ्नो सम्पत्तिको ठूलो हिस्सा परोपकार र सामाजिक कल्याणमा दिन चाहन्थे । उनको कुल सम्पत्तिको झण्डै तीन चौंथाइ टाटा सन्समा रहेको उनको हिस्सेदारीमा जोडिएको छ ।

यसबाहेक टाटाले ओला, पेटीएम, ट्र्याक्सन, फर्स्टक्राइ, ब्लुस्टोन, कारदेखो, नगद कारो, अर्बन कम्पनी र अपस्टक्सलगायत करिब दुई दर्जन कम्पनीमा लगानी गरेको थियो । तर, तीमध्ये केही कम्पनीले आफ्नो सेयर बेचेका छन् ।

कहाँ-कहाँ छ लगानी ?

रतनको घर मुम्बईको कोलाबामा थियो । साथै उनको अलिबागमा अरब सागरको तटमा होलिडे घर पनि थियो । रतनको वसियतको विवरण पूर्ण रूपमा गोप्य राखिएको छ । मेहली मिस्त्री रतन टाटाका विश्वासपात्र थिए र सर दोराबजी टाटा ट्रस्ट र रतन टाटा ट्रस्टका बोर्डहरूमा ट्रस्टी थिए । यी दुई ट्रस्टको टाटा सन्समा लगभग ५२ प्रतिशत हिस्सेदारी छ । समूहको सूचीबद्ध कम्पनीहरूमा टाटा सन्सको सेयरको बजार मूल्य लगभग १६.७१ लाख करोड भारु रहेको छ ।

जीजीभोय बहिनीहरू रतन टाटाकी आमा सुनुका छोरी हुन् । उनकी आमाको दोस्रो विवाह सर जमशेदजी जीजीभोयसँग भएको थियो । टाटाका दिदीबहिनीहरूले सधैं परोपकारी कार्यमा सक्रिय हुँदै आएका छन् ।

डायना सन् १९९० र २००० को सुरुमा रतन टाटा ट्रस्टको बोर्डमा ट्रस्टी थिइन् । टाटामा काम गर्ने एक स्रोतले स्वर्गीय रतन टाटा आफ्ना कान्छी बहिनीहरूसँग धेरै नजिक भएको जानकारी दिए ।

को हुन् मेहिल मिस्त्री ?

रतन टाटाको वसियत (इच्छापत्र) तयार गर्न अधिवक्ता खम्बाटाले सहयोग गरेको स्रोतले जनाएको छ । करिब सात वर्षको अन्तरालपछि उनी गत वर्ष टाटाका दुई प्राथमिक ट्रस्टको ट्रस्टीको रूपमा फर्किए । उनले व्यावसायिक प्रतिबद्धता जनाउँदै २०१६ मा ट्रस्ट छोडेका थिए । नियमअनुसार मृतकको इच्छा कार्यान्वयन गर्न एकजना कार्यकारी हुनु आवश्यक छ ।

रतन टाटाले सन् २०२३ सम्ममा आफ्नो व्यक्तिगत लगानी वाहन आरएनटी एसोसिएट्स प्रालिमार्फत १८६ करोड भारु लगानी गरेका थिए । मिस्त्री र रतन टाटा आरएनटी एसोसिएट्सका दुई मात्र बोर्ड सदस्य थिए । मेहिल मिस्त्री टाटा सन्सका पूर्व अध्यक्ष दिवंगत साइरस मिस्त्रीका भाइ हुन् । टाटा सन्सको अध्यक्ष पदबाट साइरस मिस्त्रीलाई हटाउने विवादमा उनले रतन टाटालाई निरन्तर समर्थन गरेका थिए । उनी पछिल्ला वर्षहरूमा रतन टाटाको स्वास्थ्यको हेरचाहमा पनि संलग्न थिए ।

अक्टोबर २०२२ मा मिस्त्रीलाई टाटाका दुई ठूला ट्रस्टहरूको बोर्डमा समावेश गरियो । उनी एम. पल्लोन्जी ग्रुपका एक दर्जनभन्दा बढी कम्पनीको बोर्डमा छन् ।

को हुन् रतन टाटा ? 

विश्वप्रसिद्ध व्यवसायी रतन टाटाको निधनसँगै उनीसँग जोडिएका अनेक किस्साहरु यतिबेला सञ्चारमाध्यममा प्रमुखताका साथ छापिएका छन्। पाकिस्तानको सिंगो जिडीपी बराबरको सम्पतीको मालिक टाटाको जीवन शैली भने अत्यन्तै साधारण थियो । उनमा धन र वैभवको कुनै दम्भ नभएको उनीसँग संगत गर्नेहरु बताउछन्।

कुनै बेलाका प्रख्यात आर्थिक पत्रकार कूमी कपूरले आफ्नो पुस्तकमा लेखेका छन् भारतका अधिकांश अरबपतिको तुलनामा टाटाको जीवन शैली एकदमै सन्तुलित र सादगी मात्रै थिएन आफ्नो काम समेत उनी आफै गर्थे।

कपुरसँगको वार्तालापमा रतनले भनेका थिए, ‘विदेशमा पढ्दा कहिलेकाही घरबाट पठाएको पैसा सकिदा धेरैपटक मैले आफ्नो खर्च टार्न होटलमा भाडा समेत माझेको छु।’ रतनको बाल्यकाल पनि त्यति सुखद हुन सकेन उनी १० वर्षको हुँदा बुबा आमाको सम्बन्धविच्छेद भएको थियो। त्यसपछि उनलाई हजुरआमा लेडी नवाजबाईले हुर्काएकी थिइन् । बाल्यकालदेखि नै दुःख र संघर्षलाई नजिकबाट देखेका रतनले जीवनभर कुनै तडकभडक प्रदर्शन गरेनन्। यतिसम्मकी उनको कार्यालयमा समेत कार्यालय सचिवको भिड हुदैन थियो किनकी कार्यालयका अधिकांस काम उनी आफै गर्थे ।  

यस्तो छ उनको करियरको सुरुवात 

सन् १९६२ मा रतनले जमशेदपुरस्थित टाटा स्टीलबाट आम मजदुरको हैसियतमा आफ्नो करियर सुरु गरेका थिए । केही समयपछि उनी टाटा स्टीलको मेनेजरहुँदै प्रवन्ध निर्देशकको सहायक बनेका थिए। उनको कामप्रतिको लगाव र कडा मेहनत देखेर जेआरडी टाटाले उनलाई मुम्बइ बोलाएका थिए। जेआरडी टाटाले सुम्पिएका सबै काम रतनले उत्कृष्टताका साथ सम्पन्न गरेपछि सन् १९८१ मा उनी टाटा इण्डस्ट्रिजका प्रमुख बने। जतिबेला उनी कम्पनीका प्रमुख बनेका थिए त्यतिबेला इण्डस्ट्रिजको टर्नओवर ६० लाख मात्रै थियो।  

प्रेम अधूरै रह्यो, त्यसपछि गरेनन् विवाह

सन् १९६२ तिर रतन टाटाले कलेज सकेर अमेरिकी सहर लस एन्जलसमा जागिर गरिरहेका थिए। त्यही बेला उनी एक युवतीसँग प्रेममा परे। विवाह हुने पक्का भएपछि तयारी सुरु भयो। कार्ड समेत छापियो। 

तर भारतमा रहेकी हजुरआमाको खराब स्वास्थ्यका कारण रतन भारत जानुपर्ने भयो। उनी विवाह हुन लागेकी प्रेमिकालाई सँगै भारत ल्याउन चाहन्थे। केटीको परिवारले उचित ठानेन। त्यसपछि प्रेमसम्बन्ध अधूरै रहन पुग्यो। 

खर्बौँ सम्पत्तिका मालिक टाटाले विवाह नै गरेनन्। अर्थात् आजीवन अविवाहित रहे। उनलाई विवाहको लागि दबाब त आएकै थिए। उनी त्यसलाई ठाडै अस्वीकार गरेर बसे। टाटाले विवाह नगर्नुलाई कतिपयले आमा–बुवाको सम्बन्धसँग जोडेर हेर्ने गरेका छन्। 

उनका आमा–बुवाको वैवाहिक सम्बन्ध टुटेको थियो। त्यति बेला उनी १० वर्षको मात्र थिए। त्यसपछि उनको रेखदेखको सम्पूर्ण जिम्मेवारी उनको हजुरआमा नवजैबाईले नै लिइन्। नवजैबाईले नै रतनलाई हुर्काएकी थिइन्। त्यसैले हजुरआमाको लागि आफ्नी प्रेमिकालाई नै छाडिदिए। 

पुराना कम्पनी किने, जीवनदान दिए

टाटा ग्रुपको विशेषता भनेको यसले कम्पनीहरू खरिद गर्दै त्यसलाई रूपान्तरण गर्नु रहयो। रतनको नेतृत्वमा टाटा ग्रुपले उल्लेखनीय रूपमा सुधार गरेको थियो। टाटा ग्रुपले सन् २००० मा चिया कम्पनी टेट्ली, सन् २००७ मा एङ्गलो–डच कोरस ग्रुप र सन् २००८ मा ज्यागवार ल्यान्ड रोवर खरिद गरेको थियो।

टाटाले चिया कम्पनी ४०७ मिलियन अमेरिकी डलरमा, एङ्गलो–डच कोरस ग्रुप १२ बिलियन अमेरिकी डलरमा र ज्यागवार ल्यान्डरोवर २.३ बिलियन अमेरिकी डलरमा खरिद गरेको थियो। २ वर्षअघि मात्रै टाटाले भारतीय सरकारको स्वामित्वमा रहेको एयर इन्डिया किनेको थियो। 

टाटा सन्सका पूर्वअध्यक्ष रतन टाटाको लागि एयरलाइन्सको पुनरागमन महत्वपूर्ण थियो। एयर इन्डियाको स्थापना सन् १९३२ मा जहांगीर रतनजी दादाभाइ टाटा (जेआरडी)ले गरेका थिए। त्यतिबेला उनले टाटा एयरलाइन्सको नामबाट विमान कम्पनीको स्थापना गरेका थिए।

सरकारले लिएको एयरलाइन्स कम्पनीले कोरोना महामारीको समयमा ठूलो घाटा व्यहोर्नुपरेपछि टाटा सन्सले त्यसलाई पुनः खरिद गरेको थियो। टाटा सन्सले १८० बिलियन भारूमा यो एयरलाइन्स किनेको हो।

– विभिन्न न्युज एजेन्सीको सहयोगमा